Manastir Kovilj je manastir Srpske pravoslavne crkve koji pripada bačkoj Eparhiji. Nalazi se pored sela Kovilj udaljenog desetak kilometara od Novog Sada. Manastir je posvećen Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu. Pod zaštitom je države od 4. avgusta 1949. godine, kao spomenik kulture.
Istorija manastira Kovilj
Tačnih podataka o datumu osnivanja manastira nema. Po predanju, manastir Kovilj nastao je u 13. veku, a osnovao ga je prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava. Smatra se da su se na ovom mestu, na kojem se danas nalazi manastir, izmirili ugarski kralj Andrija II i Stefan Prvovenčani.
Predanje kaže da kada je Andrija II, kralj mađarski, čuo da je Sveti Sava krunisao Stefana za vladara, našao se toliko uvređen, da je objavio rat Stefanu Prvovenčanom. Sa velikom vojskom krenuo je na Srbe i ulogorio se kod Kovilja. Za vreme diplomatskih pregovora, u kraljevom šatoru, kraljica je bila sama sa svojim mladim sinom, naslednikom prestola. Pregovori su se odužili a u međuvremenu naprasno se razboleo mladi kraljević. Sveti Sava, čuvši za to, pomolio se Bogu i pao je grad, kojim su lekari izlečili mladog naslednika. Nakon zaključenja mira nastala je velika radost i bratimljenje. U čast tog događaja na mestu izmirenja sagradiše hram božiji.
Drugu verziju o osnivanju manastira Kovilj zabeležio je čuveni turski putopisac Evlija Čelebija (18 vek), koji kaže da je manastir osnovao ,,srpski kralj, vlasnik Beograda“, što odgovara opisu kralja Dragutina. U literaturi se javlja i predpostavka da je manastir nastao na ruševinama nekadašnjeg franjevačkog samostana, osnovanog 1421. godine, kao i nekoliko drugih verzija od kojih ni jedna nije istorijski potvrđena.
Najraniji pisani spomen nalazi se u Minhenskom psaltiru iz 14. veka, ali bez datiranja, gde se pominje da je Manastir Kovilj bio metoh Manastira Privina Glava. Pouzdano ce jedino može tvrditi da je sadašnji manastir Kovilj već postojao krajem 16. ili početkom 17. veka.
Manastir Kovilj pod turskom i ugarskom vladavinom
U periodu od 1686—1697. godine Turci su u četiri navrata rušili manastir. Tek posle Karlovačkog mira 1699, preživeli monasi i novi, pridošli iz Srbije, obnovili su bratsvo, a stara crkva je obnovljena 1705-1707.
Današnji hram je građen od tesanih kamenih kvadera krečnjaka sive boje 1741—1749. Graditelji crkve su bili Teodor Kosta i Nikola Krapić. Tokom druge polovine 18. veka crkva je ukrašavana i snabdevana svim potrebama i mobilijarom. Godine 1758. carica Marija Terezija je manastiru dodelila diplomu (privilegiju), kojom cu utvrđene granice zemljišnog poseda.
Za vreme Ugarske revolucije, kaluđeri iz Kovilja su bili primorani da se na brzinu povuku u Srem, ostavivši gotovo svu imovinu, koja je posle toga opljačkana. Manastir je tada veoma oštećen, a zajedno sa njim uništeno je i njegovo ogromno kulturno blago. Obnova je sprovedena, već 1850, sredstvima države, pomoći od Rusije i darovima od naroda.
Prvi svetski rat je manastir prošao neoštećen. Posle rata je sprovedena agrarna reforma, pa mu zemljišni posed y izvesnoj meri smanjen.
Od značajnih ličnosti koje su potekle iz manastira posebno treba izdvojiti Jovana Rajića (1726-1801), koji se smatra ocem srpske istorije. U kompleksu današnjeg manastira čuvaju se slikarski radovi Uroša Predića i brojne umetničke slike drugih umetnika. Zatim bogata manastirska biblioteka, kao i memorijalni muzej Jovana Rajića.
Tokom Drugog svetskog rata manastir je opljačkan od strane Mađara. Neki od predmeti se i danas nalaze u budimpeštanskim muzejima.
Templari u manastiru Kovilj
Postoji priča koja govori o poseti Antoana, velikog majstora iz reda Templara. Prema toj priči, ova poseta se odigrala tokom 16. veka, a kako se veruje postoji i dokaz o boravku velikog majstora Antona u ovom srednjevekovnom manastiru u Vojvodini. Reč je o krstu sa raspećem koji se nalazi iznad ikonostasa, a na tom krstu je prikazan Isus obavijen predhrišćanskim simbolom, orfičkom zmijom. Kako taj centralni krst ima simbole zvezde sa osam krakova i ružom u sredini, što je jedan od simbola reda Templara, uzima se da se ovaj događaj zaista odigrao.
Lečenje bolesti zavisnosti u manastiru Kovilj
U sklopu manastira od pre desetak godina postoji centar za lečenje zavisnika od narkotika.
