Sa oko dva miliona vernika broj pravoslavnih hrišćana u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD) nešto je manji od islamskog stanovništva, a veći je od onih koji se smatraju pripadnicima spiritualizma Nju ejdža. Pa ipak je Pravoslavlje u SAD manjina. I dok su pravoslavni hrišćani zastupljeni u svim oblastima današnjeg američkog društva, pa i u državnim i političkim ustanovama, u industgriji, zdravstvu, finansijama, malo je sociološki ispitano u kojoj meri je Pravoslavna crkva angažovana na socijalnom polju i u svakodnevnom životu čoveka.
Štaviše, jedna novija studija Religijskog instituta, koja pruža korisne podatke o mnogim „pravoslavnim zemljama“ u svetu, nije dala podrobnu analizu o stanju o međupravoslavnih odnosa u SAD. Međutim, ona donosi široki okvir o njima, ali neophodni su stručno i arhivsko istraživanje kako bi se procenti iz demografskog proučavanja kontekstualizovali. Nažalost, postojeći radovi o Pravoslavlju u SAD naginju tome da uglavnom donose podatke o njihovoj jerarhijskoj organizaciji, i često ih pišu sveštena lica, a to su muškarci.
Istorija pravoslavlja u Americi
Pravoslavlje su u SAD doneli u 18. veku ruski misionari i trgovci krznom, i to u današnju Aljasku, a u 19. veku grčki naseljenici u današnjem jugu zemelje. Pravoslavni vernici iz Gruzije, Rumunije, Srbije i iz drugih zemalja useljavali su se u talasima u 19. veku i na početku 20. veka i naseljavali su se uglavnom u urabanim i industrijskim sredinama kakvi su Čikago, San Francisko i Njujork, gde su mogli lakše naći posao i pružiti školovanje svojoj deci. Pri tome su orijentalni, dohalkidonski pravoslavni useljenici doneli u Severnu Ameriku svoje verske tradicije, a za to vreme su održavali snažne veze sa svojim matičnim zemljama, a često bi ih i raskidali.
Poslednjih 300 godina pojedine useljeničke grupe donosile suu SAD svoje kulturne obrasce, što je očigledno doprinosilo stvaranju i održavanju odvojenih pravoslavnih jurisdikcija. Tokom vremena su mnoge od ovih pravoslavnih etničkih dijasporalnih zajednica vodile život kao da su u getou među pretežno protestantskim (i često rimokatoličkim) parohijskim zajednicama, koje su već bile uspostavile svoju organizaciju tokom njihovog kolonijalnog naseljavanja.
Pravoslavlje u Americi tokom 18. i 19. veka.
Tokom 18. i 19. veka došlo je do domorodačkog vida Pravoslavlja; njegov posmatrački status značio je to da su te pravoslavne zajednice birale jedan ili dva različita pristupa američkoj kulturi. Na Pravoslavlje u Americi teolozi i crkveni velikodostojnici gledaju kao na stalni proces useljavanja u dijasporu koje je još uvek u nastajanju od vernika iz celoga sveta. U poslednje vreme su istraživači počeli da kritički ispituju ponašanje neke pravoslavne dijaspore, kao i to šta ono znači za vernike u SAD.
Politički aspekt religijske kulture u dijaspori pruža važan fokus posmatranja, kojim možemo doznati više o pravoslavnom prilagođavanju u očuvanju vere i običaja. Jurisdikcija kakva je, recimo Ruska zagranična crkva (Russian Orthodox Church Outside of Russia), koja je nastala u 20. veku, ima kao važan zadatak da čuva versko i nacionalno nasleđe Pravoslavlja u nadi da jednog dana (ponovo) misionira u Sovjetskom Savezu. U ovoj Crkvi, pored očuvanja nasleđa, naglasak je na negovanju ruskog jezika (na bogosluženju crkvenoslovenskog) i materijalne kulture i na štampanju knjiga i časopisa (imaju izdavačku kuću Holy Trinity Publications) da bi se prepoznala kao izrazito rusko-pravoslavna zajednica.
Prema gledištu nekih istoričara, grčke pravoslavne zajednice u SAD, naprotiv, više su usmerene na kulturnu asimilaciju. Pa i pored toga, grčke zajednice su često organizovale festivale kulture koji su naglašavali etničku pozadinu njihovih parohijana i istovremeno utirali put u nju, stvarali blagonaklonost i zainteresovanost društva u kojem su živeli.
I dok je multietnička priroda Pravoslavlja u SAD kao institucije bila izazovna pošto im se crkvene jurisdikcije teritorijalno preklapaju (na primer, dva episkopa u jednom gradu), istraživači ukazuju na to da je boljševička Revolucija 1917. g. prouzrokovala rasejanje pravoslavnih iz te zemlje u sve krajeve sveta i mogućnost njihovog misionarskog rada. Godine 1917. došlo je do prekretnice u transnacionalnom odnosu pravoslavnih zajednica među sobom. Od 20-ih godina sve do 60-ih godina 20. veka svedovi smo brze ekspanzije jurisdikcija, a od 1924. g. i pojave jedne autokefalne Mitropolije iz straha od „komunistički kompromitovane Ruske pravoslavne crkve“.
Pravoslavna crkva u Americi
Posle nekoliko decenija ova Mitropolija je prerasla u Pravoslavnu crkvu u Americi (Orthodox Church in America), koja se ponekad smatrala domorodačkom ili čisto američkom pravoslavnom jurisdikcijom od kada je 1970. g. od Moskovske patrijaršije dobila status autokefalnosti. Od 90-ih godina radi se na ponovnom ujedinjenju pravoslavnih jurisdikcija u jednu, osim Ruske zagranične crkve koja se tada smatrala nekanonskom. Do prisajedinjenja ove Crkve Moskovskoj patrijaršiji došlo je 2007.g., što je izazvalo nespokoj kod mnogih pravoslanvih vernika u SAD, mada je većina njih pozitivno prihvatila uspostavljanje kanonskog jedinstva. Mada je Pravoslavna crkva u Americi (PCA) izrasla iz slovenskih korena, čini se da sad ima američki etos: bogosluženja se savršavaju uglavnom na engleskom jeziku, a veliki deo njenih članova su određeniji, a mnoge parohije se drže novog klendara.
Međutim, Pravoslavna crkva u Americi nema mnogo novoobraćenih, dok u Antiohijskoj arhiepiskopiji obraćenici predstavljaju veliku grupaciju, što možda treba svesti na činjenicu da je čitav talas američkih evangelikalaca prišao ovoj jurisdikciji 80-ih godina prošloga veka. Pa i druge jurisdikcije imaju među sobom konvertite (obraćenike), koji doprinose da se preoblikuju dotadašnji pravoslavni načini života i verovanja.
Pored stvaranja PCA, čini se da je obraćenje u Pravoslavlje jedno od najdelotovornijih mehanizama u oblikovanju američkog Pravoslavlja. 30-ih godina prošloga veka Pravoslavlje u SAD je uspostavilo vezu s tradicionalno važećim pravoslavnim zemljama, delimično zahvaljujući i sve bogatijojoj i sadržajnijoj pravoslavnoj literaturi i tehnološkom napretku, koji je olakšao pristu i kontakt s pravoslavnim čovekom i njegovim shvatanjima. U svakom slučaju, ima se utisak da je globalizacija postala ključni element u transformisanju prvoslavne kulture i načina veroispovedanja u SAD.
Aktuelna pitanja u američkom Pravoslavlju
Mada je Pravoslavlje u SAd s obzirom na boj vernika manjinska vera, trebalo bi da se zapitamo – imajući na umu da je među njima veliki broj bivših evangelikalaca i rimokatolika – u kojoj meri Pravoslavlje učestvuje u javnom religijskom diskursu. Kao antropolog radim sa zajednicama sastavljenim od obraćenika u PCA i Ruskoj zagraničnoj crkvi (RZC). Moj rad u ovoj drugoj Crkvi (RZC) ticao se parohija koje su sastavljene od obraćenika i na čijem čelu su oni. Pa pošto su ovu veru prihvatili politički konzervativni Amerikanci, postavlja se pitanje, da li treba potražiti neki duh neokolonijalizma koji je našao izraz u novim oblicima konzervatizma, koji se susreće ne samo u SAD nego i u Evropi.
Prema istraživanju Katarine Kalaidis (K. Kalaidis), fundamentalizam je jedan od problema koji su iskrsli danas u američkim pravoslavnim zajednicama. Ima se utisak da je on plod priliva konzervativnih protestantskih konvertita, koji sa sobom nose bezbroj složenih verskih predstava i ideologija i time menjaju ne samo socijalnu strukturu Pravoslavlja, nego i njeno bogoslovlje na delu. Bez obzira na geografske granice i etničke razlike, Pravoslavlje je istorijski vera koju prožimaju tradicija, dogmatsko učenje i svetotajinski život Crkve. Međutim, ovaj kontinuitet dovode u pitanje kako te fundamentalističke grupe, tako i liberalni protivpokret. Rano je da razmišljmao o tome šta to znači za pravoslavno hrišćanstvo u SAD. U svakom slučaju, fundamentalizam, koji se prema spolja pokazuje često u religijskom perfekcionizmu i isključivosti, ne izazivu toliku zabrinutost koliko politička cepanja i strahovanja koja utiču na učestvovanje pravoslavnih hrišćana u društvenom angažovanju i preoblikovanju društva.
Kroz istoriju su pravoslavni hrišćani igrali značajnu ulogu u američkoj politici. Istorija pravoslavne dijaspore itekako je imala veliku ulogu u američkom pokretu za građanske slobode 60-ih godina 20. veka kad je grčki arhiepiskop Jakovos (Kukuzis) s Martinom Luterom Kingom Juniorom marširao u Selmi i kad se pojavio na naslovnoj stranici časopisa Time Magazine. Ovaj arhiepiskop je organizovao 1960. g. Stalnu konferenciju kanonskih pravoslavnih episkopa (Standing Conference of Canonical Orthodox Bishops – SCOBA) kako bi odvojene jurisdikcije udruženo vodile plodan socijalni dijalog. Godine 2010. SKOBA je ukinuta, no dve godine ranije osnovana je Skupština kanonskih pravoslavnih episkopa SAD, što je sinaksis, sabranje pravoslavnih arhijereja, koje se manje bavi socijalnim pitanjima nego pomaganjem prvoslavnoj dijaspori kako da prevlada tuđe (heterodoksne, inoslavne) uticaje na Crkvu.
Na moje iznenađenje, iznašla sam da pravoslavni hrišćani u SAD nisu spremni da se pozabave većim socijalnim pitanjima kojima se uveliko bave druge hrišćanske konfesije, te se više koncentrišu na čisto crkvena pitanja. Pa ipak, organizacije kao što su Fellowship of Orthodox Christians United to Serve, Philoptochos Society i International Orthodox Christian Charities ostvaruju velika dela na ovom socijalnom planu. Na parohijskom nivou mnoge pravoslavne zajednice koje sam istraživala pružaju žiteljima u svojoj sredini, ne osvrćući se na to da li su pravoslavni ili ne, hranu u narodnim kujnama, kao i socijalnu i finansijsku pomoć.
Svakako, ovaj njihov socijalni rad ograničavaju nedovoljna finansijska infrastruktura i geografska socijalna kohezija instutucionalnog dometa. Socijalni angažman na parohijskom nivou je uz to još i uspešan ako se imaju na umu ideološka i politička pocepanost među parohijanima na jurisdikcijskoj osnovici. Ključna pitanja kakva su globalno zagrevanje, čovekova prava i rodna pitanja često su beznačajna, naročito u zajednicama koje sam istraživala, što u mnogim pogledu odražava one socijalne napetosti koje opažamo i u drugim hrišćanskim veroispovestima u SAD. To ne znači da se istraživači, bogoslovi, duhovnici i laici u pojedinim pravoslavnim parohijama u SAD ne bave načelnim društveno-kulturološkim i etičkim pitanjima koja sačinjavaju značajan sastavni deo života u sekularnom društvu. Ipak, politička klima menja način kako se pravoslavni hrišćani ophode jedni prema drugima i prema svojoj sredini.
Unutarnji konflikti u pravoslavnom svetu često podstiču vernike da se manje staraju oko pitanja sa one strane područja nadležnosti Crkve. S obzirom na sadašnje napetosti između Moskve, Ukrajine i SAD, kao i na učestale trzavice između Moskve i Carigrada, naročito po pitanju Ukrajine, zabrinutost pravoslavnih hrišćana u SAD sve veća je kad je u pitanju jedinstvo i čvrstina Crkve.
U SAD često saslužuju sveštena lica različitih jurisdikcija, i članovi jedne jurisdikcije posećuju se za vreme raspusta i odmora, ili se druže dok su na putovanju, prisustvuju bogosluženjima u hramovima drugih jurisdikcija. Prekid evharistijskog opštenja između Moskve i Carigrada 2018.g. doveo je do teškog stanja u kojem sveštenici i vernici moraju postavljati sebi teška etička pitanja. U nekim izuzetnim slučajevima američki pravoslavni sveštenici, štaviše, donosili su odluku o promeni jurisdikcije usled tih transnacionalnih versko-političkih sukobljavanja.
Pročitajte: Manastir Svetog Germana Aljaskog u Kaliforniji
Prema mome gledištu, očigledno je da politička klima, naročito sve složenije okretanje konzervatizmu u društvu među konvertitima u više američkih pravoslavnih jurisdikcija, odražava neku vrstu teološkog i liturgijskog izraza Pravoslavlja. Kroz svoju istoriju ono se pokazalo kao nepokolebivo i sporo na promene budući da je bilo usmereno na kontinuitet negoli na prilagođavanje.
Kao sastavni deo američke istorije, Pravoslavlje je sebe poslednjih trista godina primoravalo da se transformiše ili bi bilo suvišno. Površno gledano, čini se da je Pravoslavna crkva statična, no priliv konvertita, brzo prihvatanje engleskog kao bogoslužbenog jezika i sve snažniji glas manjinskih grupa i žena u Crkvi podstiču postepenu transformaciju. Još uvek ostaje otvoreno kako će multietničke pravoslavne parohije u SAD izići nakraj sa spoljnim geopolitičkim snagama koje na hrišćanstvo u globalu vrše uticaj.
Pročitajte: Manastir Nova Gračanica u Čikagu
Preuzeto od: spc.rs
 nešto je manji od islamskog stanovništva){kind=link}